Diepdruk
Oorsprong
In tegenstelling tot de hoogdruk, wordt diepdruk doorheen de geschiedenis vooral gebruikt voor het reproduceren van afbeeldingen. Zoals de naam het zegt, ligt bij diepdruk het af te drukken beeld dieper in de drukvorm. Die drukvorm is meestal een zachte metalen plaat, zoals koper of zink. Het beeld kan je op verschillende manieren aanbrengen. Bij een gravure steek je met een burijn de lijnen uit of je krast ze met een naald. Voor een ets wrijft de kunstenaar een koperen plaat in met was.
Graveren, het aanbrengen van een beeld op een vlak door er lijnen in te krassen of te steken, is waarschijnlijk de oudste beeldende werkwijze op het platte vlak, ouder dan de toepassing van kleurstof. Voor het drukken van prenten en boekillustraties blijft diepdruk lang de uitgelezen techniek. Met gravures kan je immers de fijnste details weergeven. In boeken staan ze als afzonderlijke illustraties tussen de in hoogdruk gedrukte tekst.
Uit de prehistorie resten voorwerpen van steen en been, versierd met daarin gekraste figuren. Vooral metaalbewerkers hebben zich later toegelegd op het decoreren van hun werkstukken met ornamenten in reliëf. Er zijn natuurlijk verschillende soorten diepdruk. Elke soort diepdruk heeft zijn eigenschappen en kenmerken.
Albrecht Durer (1471-1528) was een van de bekenste kunstenaars die deze techniek hanteerde. Honderd jaar later deed Rembrandt van Rijn dit met zijn etsen. Een belangrijke tijdgenoot van hem was Hercules Seghers. Op een gladgepolijste metalen plaat wordt een dun laagje zuurbestendige etsgrond gesmolten. Deze etsgrond, bestaat uit asfalt, hars en bijenwas waarin de kunstenaar met een etsnaald tekent. Vervolgens wordt de plaat in een bad gelegd waarin zich een oplossing van water en zuur bevindt die de getekende lijnen uitbijt.
De kopergravure is ontstaan uit het werk van het zilversmedengilde halverwege de 15e eeuw. De zilversmeden lieten hun producten, zoals gepolijste zilveren schalen en bekers, ter versiering voorzien van mooie gegraveerde motieven . Door de gegraveerde lijnen in te wrijven met een zwart poeder, de 'niëllo' (een mengsel van zilver, koper, lood en zwavel, dat door verhitting vloeibaar werd gemaakt) en door de bovenliggende gepolijste delen schoon te maken, was men in staat een afdruk te produceren op papier.
Soorten diepdruk
gravures
Voor het graveren van de tekening wordt een burijn gebruikt om de lijnen uit het gebruikte materiaal te steken. (= mechanisch proces). Graveren is niet hetzelfde als krassen want bij het graveren vormt het weggestoken metaal een mooi krulletje. Aan de randen van de lijnen ontstaat dus géén braam.
De plaat wordt ingewreven met inkt, die daarna terug wordt afgewreven. Enkel in de gegraveerde lijntjes blijft de inkt zitten. Als nu deze plaat op een vochtig papier wordt afgedrukt, neemt het papier de inkt uit de groefjes op. Het papier moet nat gemaakt worden, zo niet dan wordt de inkt maar gedeeltelijk uit de gegraveerde lijnen gedrukt.
etsen
Een ets is een afdruk van een tekening die in een (vaak) koperen plaat is geëtst, gebeten dus.
Voor het maken van de lijnen wordt geen burijn gebruikt, maar een etsnaald. De plaat wordt vooraf voorzien van een grondlaag, etsgrond of afdekvernis genoemd, waarin de tekening met de naald wordt weggekrast. Later wordt de plaat in een zuurbad gelegd, waar het zuur enkel inwerkt op de plaatsen waar de etsgrond is weggehaald. Hierdoor worden de gekraste lijnen in de diepte weggebeten (= chemisch proces) uit de plaat.
Na het verwijderen van de etsgrond is het proces
van in inkten en afdrukken van de plaat gelijkaardig aan het afdrukproces van
een gravure. Deze techniek zal nooit in een school gegeven worden vanwege het chemische
proces.
droge naald
Van alle diepdruktechnieken is de droge naald het eenvoudigst. Zowel op koper en zink als op blik en zelfs plexiglas of plastiek (mica) kunnen we deze techniek toepassen. Er komt geen zuurbad aan te pas bij deze techniek. Bij de droge naaldtechniek wordt met een puntig geslepen stalen pen of een geslepen grote nagel rechtstreeks in de plaat gekrast. Het gebruikte scherpe voorwerp wordt in de volle vuist gehouden, of gehanteerd als tekenstift en krachtig drukkend naar je toe getrokken.
Anders dan bij het graveren ontstaat er bij het krassen wél een braam, aan één of twee zijden van de lijn. Deze bramen zullen bij het in inkten van de plaat ook inkt vasthouden, en bij het afdrukken dus een minder scherpe, vloeiende lijn geven. Ook kunnen de gedrukte lijnen daardoor breder zijn dan de gekraste lijnen. Deze bramen zijn kwetsbaar dus om het droge naaldeffect ten volle te laten uitkomen moeten we zorgvuldig in inkten en voorzichtig afslagen. De drukkracht bij het afdrukken mag niet te groot zijn en een dikke soepele viltlaag op de pers is gewenst om de braam zo lang mogelijk te sparen. Het ininkten en afdrukken van de plaat is gelijkaardig aan het afdrukproces van zowel gravure als ets.
Droge naaldafdrukken zijn kenmerkend door plotseling beginnende en eindigende lijnen, een vrijere lijnvoering, ze zijn minder systematisch dan een gravure, typisch is het fluwelige karakter van de lijnen door één of 2 bramen.
drukvorm
Een plaatje van ongeveer 0,1mm dikte. Deze kunnen verschillen van dikte en materiaalsoort (koper, zink, plexi,...)
drukmedium
We gebruiken diepdrukinkten van het merk CHARBONNEL. Dit zijn inkten op oliebasis, die je met een plastic mesje of plamuurmes uit het potje haalt op een mengbord of glazen plaat. Er zijn natuurlijk nog tal van andere merken. Ook heb je inkten op waterbasis.
drukprocédé
Gebruik voor het afdrukken van werken in droge naaldtechniek de diepdrukpers. Zorg ervoor dat de beide kanten onder gelijke druk staan door deze op dezelfde hoogte te draaien.
drukvlak
Diepdrukpapier voor proefdrukken. Ook hier heb je verschillende diktes en soorten in voor verschillende resultaten. Je papier is best wat dikker.
Het papier moet nat worden gemaakt alvorens je het kan bedrukken. Dit doe je vlak voor je het gaat gebruiken. Spuit het papier nat met de plantenspray of dompel hem onder in een bak water, dep af met krantenpapier of een spons zodat het meeste wateroverschot weggehaald wordt.
Je kan je blad ook op een propere werktafel leggen en nat wrijven met een vochtige spons. Let erop dat je papier overal water heeft opgenomen; anders vertoont je afdruk lichtere zones.
